SCHOTSE WHISKY
REGIO'S
De Schotse
berglanden zijn – zoals de meeste gebergten in Europa - ontstaan door
tektonische bewegingen. Tijdens de Caledonische
plooiing werden de hooglanden van Noord-Ierland,
Schotland en Scandinavië opgestuwd.
Door erosie werden ze daarna sterk verlaagd. Bij de jongste plooiingen zijn ze
terug opgeheven. De geologische gelaagdheid (lithografie) vertoont vnl. een
afwisseling van lagen graniet, oude zandsteen en
basalt. Na de vorming van de ondergrond, werd deze in het Quartair gedurende de
ijstijden ‘bewerkt’ door gletsjers, die gedurende het terugtrekken van het ijs diepe
dalen, meren en fjorden sculpteerden. Ook de zee
speelde een grote rol in de vorming van de Schotse kusten. In de dalen en op
sommige hoogvlakten werd de bodem verder gevormd door opstapeling van de
afgestorven vegetatie, waardoor venen ontstonden. Deze oude venen worden nu
deels ontgonnen als turfgrond. Daarnaast werd door de wind ook löss aangevoerd. Dit zijn fijne deeltjes
die na de ijstijden vanuit noordelijker regio werd meegevoerd. Dit löss vormde – samen met de toen aanwezige bodem – de
basis voor de huidige dikke en vruchtbare leemgronden die kenmerkend zijn voor
de Schotse bodem. Deze leemlagen vormen de ideale bodem voor het telen van
gerst. U merkt het, turf en gerst : de samenstelling van de bodem is bepalend
voor de smaak van de whisky !
Binnen het Schotse grondgebied zijn de bodems
verschillend. Deze verschillen in de bodems vinden we terug in de verschillen
tussen de whiskyregio’s. Elke regio heeft dus zijn min of meer specifieke
invloed op de eigenschappen van de whisky. De grootste regio’s zijn de Highlands, de Lowlands, Islay, Campbeltown en de Islands. (Klik op het kaartje voor een groter beeld)
De Highlands zijn zeer bergachtige en onstuimige gebieden met
veel verschillende heldere beekjes, met heide begroeide heuvels en de bekende groene
Schotse valleien. Ze worden onderverdeeld in subregio’s
zoals Northern Highland, Eastern Highland, Speyside en Perthshire. De beroemdste hiervan
is de Speyside aangezien er zich hier de meeste
whiskydistilleerderijen bevinden. De lokatie van een
distilleerderij wordt dikwijls bepaald door een rivier of beekje. In Speyside is dit de River Spey en
zijn talrijke zijriviertjes. De etymologie van de regio is dan ook niet ver te
zoeken… We geven een korte opsomming van enkele hoofdeigenschappen van de malt-whisky’s van de verschillende subregio’s.
Northern Highland Malts - Northern Highland
Malts zijn vol van smaak, hebben een zilt tintje en
smaken zoeter. Ze kunnen zeer uiteenlopende en subtiele karakters vertonen, met
een rijke zachtheid, volheid, maar tegelijkertijd kunnen ze eenvoudig een droge
"peatiness" (grondsmaak) of een delicate
geur vertonen. Whisky uit het noordelijk deel van de Highlands
wordt dikwijls gekenmerkt door een hoge intensiteit met subtiele eigenschappen,
soms droog, licht rokerig.
Western
Highland Malts - Het gebied tussen Oban en Fort William produceert zachte en volle malts, soms rokerig en peperig. De smaak varieert enorm met
de leeftijd. Het is altijd een regio geweest waar weinig distilleerderijen
gevestigd waren. Op dit moment zijn alléén Oban en
Ben Nevis nog operationeel.
Eastern Highland
Malts - Eastern Highland malts komen van de regio
tussen de Noordzee en Speyside. Veelal "full-bodied" neigen zij naar een droge, geurige en zoet-fruitige smaak, gecombineerd met een tikkeltje
rokerigheid.
Speyside Malts - Eigenlijk onderdeel
van de Highlands, maar altijd apart genoemd vanwege
het aantal grote whiskynamen. Met zijn overvloedige voorraad vers water, gerst
en turf heeft de Speyside alles in huis om een mooie
Malt Whisky te distilleren. De distilleerders in deze streek maken veel gebruik
van ondergrondse waterbronnen. De zuiverheid van dit water draagt bij aan de
kwaliteit van het eindprodukt. Het water stroomt in
dit deel van Schotland veel langer over granietheuvels, wat de whisky een
aparte frisheid geeft. Speyside Malts
zijn de fleurigste, zoetste en mildste whisky's van Schotland, en danken hun
smaak aan het mildere klimaat waardoor er veel grassen groeien in het gebied en
er vrij veel zon is. Deze whisky's lijken echte 'zomer'-whisky’s zoals Glenrothes, Aberlour, Balvenie, Glenfiddich, The Glenlivet, Glen Grant, en Macallan, exclusief op
Sherryvaten gerijpt. Hoewel ze niet zoveel "body" hebben als sommige Highland Malts zijn hun smaken en
geuren rijker, complexer en vooral fruitiger. Af en toe duikt er een honingsmaak
op. Ze hebben een licht rokerige en een fruitige droge smaak.
Perthshire Malts - De Perthshire Malts, hoewel
afkomstig uit de Highlands, sluiten het best aan bij
de Lowlands. Ze zijn meestal middelmatig-zoet,
zuiver van smaak, met een fruitige, weinig complexe en
lichte "body". Ze kunnen dus best gesitueerd worden tussen Lowland en Speyside. Op dit
moment zijn de volgende distilleerderijen operationeel: Glenturret,
Blair Athol, Tullibardine, Glengoyne, Edradour. De laatst genoemde is de kleinste distilleerderij
van Schotland. Dit gebied wordt ook wel eens omschreven als de Central Highlands of de Southern Highlands.
De Lowlands
De Lowlands zijn
vrij vlakke landbouwgebieden in het zuiden van Schotland, waarin ook steden
zoals Edinburgh en Glasgow
liggen.
De Schotse laaglanden worden ook wel de Gardens of Scotland genoemd. Er
zijn geen granietheuvels, waardoor het water eerder zacht is. Er bevindt zich
weinig turf, waardoor de karakteristieke 'turf-smaak'
dikwijls ontbreekt in de malts. De gebruikte turf
heeft wel een heel subtiel karakter. Wel aanwezig zijn de grote hoeveelheden
gerst van goede kwaliteit en zuiver water. De laaglanden zijn dan ook
verantwoordelijk voor lichte malts met fruitige
kenmerken. Opvallend is dat in de laaglanden een aantal distilleerderijen
kiezen voor een drievoudige distillatie. Dit is vrij ongebruikelijk aangezien
tweevoudige distillatie overheerst in Schotland. Het betreft Rosebank en Auchentoshan. De
laatst genoemde is samen met Glenkinchie op dit
moment nog de enige operationele distilleerderij in de laaglanden
Lowland Malts - Lowland
malts zijn droog, als ze vergeleken worden met hun
collega's van de Highlands, en hoewel soms vrij alhohol-achtig, zeer lichte whisky's met minder onderlinge
verschillen. Ze zijn mild van aroma en smaak, en het grassige
van de gerstemout wordt niet gemaskeerd door andere
invloeden. Lowland Malts
hebben een zoetere, zachtere smaak dan de Malts uit
andere streken. De meeste Lowland Malts
worden met heel weinig turf bereid. Een van de mooiste Malts
uit dit gebied is Glenkinchie, een iets droge,
rokerige Malt Whisky.
Campbeltown
De zeelucht van het schiereiland Mull of Kintyre, waarop het
stadje Campbeltown ligt, geeft de Malts
van deze streek een speciale, zilte smaak. Zo merk je bvb bij de Springbank-malt whisky (een distilleerderij die nog steeds
in handen is van de oudste distilleerdersfamilie, de Mitchell’s) een duidelijke lichte zoutige toon. Als het al
mogelijk zou zijn de Campbeltown whisky's
tegenwoordig te catalogeren, dan moeten ze tussen de Lowlands en de Highlands vallen
wat droogheid betreft, maar ze vertonen een uitgesproken rokerig karakter met
een goede "body" en een zoute toets.
Ooit was dit het centrum van de whisky-industrie in Schotland, met meer dan 20
distilleerderijen. De Campeltown whisky was erg
populair tijdens de Amerikaanse drooglegging in de jaren 20 van de negentiende
eeuw, en werd op grote schaal gesmokkeld. Na de hoogtijdagen volgde echter
economische neergang. Op dit moment zijn er nog slechts twee distilleerderijen:
Springbank en Glen Scotia.
De eerst genoemde is ook verantwoordelijk voor het merk Longrow.
Islay
Met een lengte van 40km en een breedte van
24km is dit het grootste whiskyeiland. Islay whisky’s
bieden een combinatie van zout, turf, zeewier en zilt. Ze zijn het rokerigst
van alle whisky’s, en zeer goed herkenbaar aan hun
medicinale geur, welke veroorzaakt wordt door de zoute zeewinden die hun
jodiumtinten tegen de rijpende vaten blazen. Het zijn ook de zwaarste whisky’s,
met heel sterke turfsmaken en een zeer “peaty”
karakter. Hun smaken worden dikwijls gerelateerd aan de herfst. Het wordt wel
eens gezegd dat wie een Islay drinkt, de Schotse
bodem proeft. De zeven distilleerderijen op dit 'Malt-eiland'
produceren totaal verschillende Whisky's. Aroma en smaak worden nadrukkelijk
gekenmerkt door de invloed van turf, zeewier en jodium.
De ‘peaty’-smaak van
de whisky’s is historisch gegroeid : turf was hier
lange tijd immers de enige brandstof. Ondertussen hebben ook andere
brandstoffen het eiland bereikt, waardoor er een grotere variëteit is ontstaan
in de Islay whisky’s. Zo heb je Laphroaig,
Lagavullin en Ardberg die
nog steeds zware turfwhisky’s produceren, terwijl Bowmore
en Coal Ila een veel
lichter karakter hebben (alhoewel ze nog steeds zeer
robuust n minder speels gedronken worden). Er komen ook fruitige en relatief
zachte whisky’s voor. Voorbeelden hiervan zijn Buhnahabhain
en Bruichladdich. De enige nog niet genoemde
distilleerderij is Port Ellen. Deze heeft de distillatie echter stopgezet en
produceert enkel nog mout voor alle distilleerderijen op het eiland.
The Islands
Naast Islay, worden
een aantal eilanden dikwijls samen gecatalogeerd als ‘Islands’. Het gaat hier om de westelijk gelegen eilanden
voor de Schotse kust. De belangrijkste zijn Skye, Arran, Jura, Mull en Orkney. De hier geproduceerde whisky’s zijn doorgaans zwaar
en peaty, met een zeer rokerige neus en afdronk. Ze
schipperen doorgaans tussen Highland whisky’s en Islay whisky’s.
Arran - Dit eiland geeft haar naam door aan een nieuwe
single malt whisky met hoogstaande verwachtingen. De eerste keer dat de drank
officieel geproefd werd, was iedereen het erover eens dat de whisky boven
verwachting had gerijpt.
Jura - Jura staat bekend
om malt-whisky's die niet erg geturfd zijn, maar wel zout.
Mull – Dit enorme eiland heeft ondanks zijn grote whiskygeschiedenis toch
maar één distilleerderij : Tobermory. Deze
distilleerderij stookt 2
versies malt-whisky, nl. Tobermory, die niet geturfd is en Ledaig die een zeer geturfde malt is, gerijpt op bourbon-
en sherryvaten.
Orkney - De whisky van de Orkney
Islands zijn de noordelijkste whisky's van Schotland.
Deze whisky's lijken tot op een zekere hoogte op Islay's.
Ze zijn vrij rokerig en complex, fruitig en zeker niet droog. Bekende
distilleerders hier zijn Highland Park en Scapa.
Skye – Skye-whisky’s worden gekenmerkt door een
gerookte en medicinale smaak, subtiel aangevuld met een vleugje rubber. De
enige distilleerder hier is Talisker.